Neurotyzm - co to znaczy i czym się objawia? Psychologiczny portret osób o podwyższonej emocjonalności

Nie każdy silny wybuch emocji oznacza, że ktoś ma osobowość neurotyczną. Neurotyzm sam w sobie to nie choroba, ale cecha osobowości, która może mieć istotny wpływ na codzienne funkcjonowanie, relacje i jakość życia. W psychologii uznawany jest za jeden z podstawowych wymiarów ludzkiej osobowości – jeden z pięciu składników tzw. Wielkiej Piątki (The Big Five personality traits), obok ekstrawersji, sumienności, ugodowości oraz otwartości na doświadczenia. Neurotyzm wiąże się przede wszystkim z większą skłonnością do przeżywania negatywnych emocji i trudności z regulowaniem stanów emocjonalnych. Osoby z wysokim poziomem tej cechy często zmagają się z napięciem, niepokojem, niepewnością i lękiem.

Neurotyczna osobowość – co o niej wiemy?

Osobowość neurotyczna charakteryzuje się podwyższoną reaktywnością układu limbicznego – części mózgu odpowiedzialnej za przetwarzanie emocji. Taka konstrukcja neurobiologiczna sprawia, że osoby neurotyczne mocniej przeżywają negatywne emocje i trudniej im wrócić do stanu równowagi. W ich codzienności mogą pojawiać się częste wahania nastroju, nadmierne zamartwianie się, ataki paniki, trudności w radzeniu sobie z presją oraz niska odporność na stres.

Zachowania neurotyczne przejawiają się również w relacjach interpersonalnych. Osoby te często reagują emocjonalnie w sytuacjach, które dla innych nie byłyby problematyczne. Pojawia się u nich niskie poczucie własnej wartości, chroniczne poczucie winy oraz skłonność do negatywnej interpretacji intencji innych ludzi. Trudno im zaufać, bo spodziewają się, że zostaną zranione – nawet jeśli nie mają ku temu obiektywnych powodów.

Nie bez znaczenia są tu również doświadczenia z przeszłości. Neurotyczne cechy osobowości mogą być częściowo dziedziczne, ale wpływ środowiska odgrywa ogromną rolę. Przewlekły stres w dzieciństwie, brak wsparcia emocjonalnego, przemoc domowa lub chroniczne poczucie zagrożenia – wszystkie te czynniki mogą zwiększać poziom neurotyczności w dorosłym życiu. Wysoki poziom neurotyzmu może także wiązać się z większym ryzykiem zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych oraz innych problemów natury psychicznej.

Objawy neurotyzmu – na co zwrócić uwagę?

Poniższe cechy neurotyczne nie muszą występować jednocześnie, ale ich obecność w nadmiarze może znacząco wpływać na komfort życia i normalne funkcjonowanie:

• częste zamartwianie się i myślenie o najgorszym scenariuszu,

• trudności w panowaniu nad emocjami, szczególnie negatywnymi,

• niskie poczucie własnej wartości i skłonność do samokrytyki,

• chroniczne napięcie psychiczne, niepokój, uczucie przytłoczenia,

• trudności w relacjach interpersonalnych, nadmierna podejrzliwość lub zależność emocjonalna,

• powracające uczucie winy i wstydu bez realnych powodów.

Z punktu widzenia psychologii, osobowość neurotyczna nie musi być utożsamiana z chorobą psychiczną. To cecha osobowości – czyli względnie stała dyspozycja, która wpływa na sposób, w jaki człowiek przeżywa świat. Jednak osoby o wysokim poziomie neurotyczności częściej trafiają do psychoterapeutów z powodu zaburzeń lękowych, depresji czy ataków paniki.

Jakie są przyczyny neurotyzmu?

Przyczyny neurotyzmu są złożone. Po jednej stronie mamy czynniki genetyczne i biologiczne, takie jak nadmierna aktywność układu nerwowego, po drugiej stronie – wpływ środowiska: wychowanie, styl przywiązania, obecność negatywnych doświadczeń w dzieciństwie, stresujące wydarzenia życiowe. Cechy neurotyka mogą ujawniać się już w dzieciństwie i – bez odpowiedniego wsparcia – utrwalać się w dorosłości.

Niektóre badania wskazują także na powiązania między neurotycznością a specyficznymi zmianami hormonalnymi oraz większą podatnością na choroby psychiczne. Neurotyzm wiąże się z trudnością w wygaszaniu emocjonalnych reakcji, co może prowadzić do utrwalenia się negatywnych schematów myślowych. Z biegiem czasu może to doprowadzić do powstania realnych zaburzeń psychicznych i obniżenia jakości życia.

Jak wygląda terapia neurotyzmu?

Terapia neurotyzmu polega przede wszystkim na pracy nad rozpoznawaniem i kontrolowaniem emocji. W trakcie terapii analizowane są przekonania, które leżą u podstaw negatywnej emocjonalności – często są to myśli automatyczne i nieadaptacyjne schematy, które utrudniają stabilność emocjonalną. Praca psychoterapeutyczna może obejmować techniki poznawczo-behawioralne, pracę nad uważnością, relaksację oraz naukę strategii radzenia sobie w sytuacjach stresowych.

Jednym z celów terapii jest zmniejszenie wpływu neurotycznych cech osobowości na codzienne funkcjonowanie. Osoby neurotyczne uczą się dostrzegać zależność między emocjami a myślami, budować zdrowsze relacje z innymi oraz wzmacniać własne poczucie sprawczości. Poprawa może być stopniowa, ale efektywna – szczególnie jeśli wysoki poziom neurotyzmu miał wcześniej znaczący, negatywny wpływ na jakość życia.

Czy można „wyjść” z neurotyzmu?

Neurotyzm to nie wyrok. Choć nie można go całkowicie „usunąć”, możliwe jest obniżenie jego poziomu poprzez świadomą pracę nad sobą. W przeciwieństwie do osób z wysokim poziomem neurotyzmu, osoby o niskim natężeniu tej cechy wyróżnia większa odporność na stres i emocjonalna równowaga. Przeciwieństwem neurotyczności jest stabilność emocjonalna, która pozwala reagować adekwatnie do sytuacji, z zachowaniem spokoju i pewności siebie.

Psychologia pokazuje, że nawet osoby z wyraźnie neurotyczną osobowością mogą nauczyć się żyć spokojniej, efektywniej i bez nadmiernego napięcia. Kluczem jest samoświadomość oraz gotowość do zmiany. Wielu pacjentów, którzy przez lata zmagali się z chronicznym lękiem, uczuciem przytłoczenia i ciągłym poczuciem winy, z czasem zyskuje nowe narzędzia do lepszego radzenia sobie z codziennymi wyzwaniami.

Podsumowanie

Neurotyzm nie jest rzadkością – to cecha osobowości obecna w różnym stopniu u każdego z nas. Niektóre osoby wykazują wyższy poziom emocjonalnej reaktywności, inne niższy. Problem pojawia się wtedy, gdy negatywne emocje, nadmierne zamartwianie się i brak równowagi emocjonalnej utrudniają normalne funkcjonowanie, relacje i codzienny spokój. Osoby z neurotycznymi cechami osobowości mają większą podatność na stany lękowe, depresję czy inne zaburzenia psychiczne. Jednak zrozumienie mechanizmów działania neurotyzmu i praca nad sobą – indywidualnie lub w terapii – może znacząco poprawić komfort życia.